Ανθολόγηση-Πρόλογος: Mανουέλ Μιφσούντ
Μετάφραση: Στέργια Κάββαλου
**
Κλίφτον Ατζοπάρντι, Ελίζαμπεθ Γκρεκ, Λιάνε Ελούλ, Γκλεν Καλέια, Μίριαμ Καλέια, Νόρμπερτ Μπουτζέια, Καρλ Σέμπρι
Find the book here
Ήταν μεγάλη μου ευχαρίστηση να προλογίσω την ανθολογία σύγχρονης μαλτέζικης ποίησης γραμμένη από νέους λογοτέχνες. Η μαλτέζικη λογοτεχνία είναι σχετικά νέα, με την πρώτη σημαντική της απόπειρα να επιχειρείται στα τέλη του 19ου αιώνα. Μέσα σε αυτό το μικρό διάστημα η λογοτεχνία πέρασε από τη Ρομαντική παράδοση, επηρεάστηκε άμεσα από το ιταλικό Risorgimento και κατόπιν από την επανάσταση των Μοντερνιστών, καθώς και από τα τοπικά, τα διεθνή, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα της θρυλικής και πασίγνωστης δεκαετίας του 1960. Η πολιτική αναταραχή κατά τη δεκαετία του ’80 στη Μάλτα, που προκάλεσε με τη σειρά της σημαντικά γεγονότα στην Ευρώπη προς το τέλος της δεκαετίας, γέννησε μια διαφορετική φουρνιά συγγραφέων που ακολούθησαν και αλληλεπίδρασαν με μια πιο πλούσια παράδοση, με μια διαφορετική χώρα και μια διαφορετική ήπειρο στην οποία και ζούσαν. Πράγματι, η ψηφιακή επανάσταση της δεκαετίας του ’90 και το γεγονός ότι «όλος» ο κόσμος μπορούσε να μπει σε κάθε σπίτι, μέσα από το διαδίκτυο, διαμόρφωσε μια νέα πραγματικότητα και συνεπώς μια νέα λογοτεχνία.
Η παρούσα ανθολογία έχει σκοπό να συστήσει, ίσως για πρώτη φορά, τη σύγχρονη μαλτέζικη ποίηση στο ελληνικό κοινό. Προερχόμενοι από ένα μικροσκοπικό νησί-κράτος, και, ακόμα χειρότερο, γράφοντας σε μια γλώσσα που χρησιμοποιείται μόνο από λιγότερους από μισό εκατομμύριο ντόπιους, η λογοτεχνική πορεία των Μαλτέζων ποιητών δεν ήταν εύκολη. Η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, δημιούργησε μια πρωτόγνωρη κατάσταση για τον Μαλτέζο συγγραφέα. Επιτέλους, άλλες χώρες άρχισαν να εκφράζουν την περιέργεια και το ενδιαφέρον τους για τη νέα αυτή λογοτεχνία που αναδύεται από μια χώρα φυσικά πολύ μικρή, ώστε να βγάζει ειδήσεις παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Από την ένταξη της χώρας στην Ευρώπη, ένας αριθμός Μαλτέζων συγγραφέων (οι οποίοι δεν περιλαμβάνονται σε αυτήν την ανθολογία) μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν σε διάφορες χώρες εντός και εκτός Ευρώπης.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη ήταν η ίδρυση το 1998 του Inizjamed, ενός πολιτιστικού οργανισμού που αφοσιώθηκε στην προώθηση των πολιτισμών της Μεσογείου. Αποτέλεσμα του έργο του Inizjamed ήταν η δημιουργία ενός κοντινότερου συνδέσμου με τις κουλτούρες της Μεσογείου, και εκείνη ενός ισχυρού δεσμού με τη λογοτεχνία της Βόρειας Αφρικής, η οποία, δεδομένης της εγγύτητας της Μάλτας με την Αφρική, μέχρι τότε ήταν στην ουσία παντελώς άγνωστη στους Μαλτέζους αναγνώστες. Στην πραγματικότητα, η μεσογειακή διάσταση δεν ήταν ποτέ έξω από τη μαλτέζικη λογοτεχνία, ήταν όμως κατά κάποιο τρόπο προβληματική. Η μεσογειακή ταυτότητα, εξαιτίας του γεγονότος ότι η Μεσόγειος βρίσκεται σε ίση απόσταση από την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, έχει κι αυτή τις αβεβαιότητές της. Ενώ κατά τη δεκαετία του ’60 η λογοτεχνία ευνόησε την υιοθέτηση μιας ευρύτερης προοπτικής, πιο κοντινής στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ, στην πράξη η γεωγραφική και φυσική θέση του νησιού απαγόρευε στους συγγραφείς του να αποκλείουν τη Μεσόγειο -με ό,τι μπορεί η λέξη να σημαίνει- από τη δουλειά τους. Οι σύγχρονοι νέοι Μαλτέζοι ποιητές θεώρησαν αδύνατο να ξεχάσουν τις μεσογειακές τους ρίζες και έτσι κράτησαν τη Μεσόγειο μέσα στην καρδιά τους. Φυσικά, η γοητεία της θάλασσας, της πέτρας, του χρώματος και του εξωτικού φαγητού, μπορεί να οδηγήσει σε μια ρομαντική απόδοση της πραγματικότητας. Όμως, τα όσα λυπηρά συνέβησαν στη Μεσόγειο, από περιβαλλοντικά ατυχήματα μέχρι την τραγωδία των μεταναστών που περνούν από την Αφρική στην Ευρώπη, έχουν κατά κάποιο τρόπο αλλοιώσει το προηγούμενο ειδυλλιακό αφήγημα, οδηγώντας σε μια πιο ξεκάθαρη και σκοτεινή θεώρηση της Μεσογείου. Η θάλασσα παραμένει συνεχώς παρούσα. Είναι πάντα ορατή μέσα από την πολυπλοκότητα των σχημάτων και των ερμηνειών της.
Τρεις από τους ποιητές της ανθολογίας έχουν φύγει από το νησί. Αυτή είναι άλλη μία σημαντική εξέλιξη στην ιστορία της μαλτέζικης λογοτεχνίας. Μεταναστεύοντας στην κεντρική Ευρώπη, οι νέοι Μαλτέζοι ποιητές έδωσαν νέα διάσταση στη λογοτεχνία που γράφεται στα μαλτέζικα, η οποία δεν εμπνέεται απαραίτητα από τη γενέτειρά τους. Ο Clifton Azzopardi και η Elizabeth Grech ζουν και οι δύο στην Ευρώπη, ενώ ο Karl Schembri, πρώην πολιτικός και ερευνητικός δημοσιογράφος, ζει σε διάφορες χώρες του αραβικού κόσμου όπου συμβαίνουν ταραχές. Η ποίηση του Azzopardi ταλαντεύεται ανάμεσα στο αστικό και το ρουστίκ σκηνικό, με το τελευταίο να απεικονίζεται κυρίως μέσω της ακτής και της ζωής στη θάλασσα. Ταξιδεύει επίσης από και προς πόλεις, όπως οι Βρυξέλλες και το Παρίσι, στη γενέτειρά του, με την άνεση ενός σύγχρονου πολίτη. Η ποίηση της Grech είναι πιο λυρική και πιο κοντά στο μεσογειακό ταμπεραμέντο. Είναι ποίηση συναισθήματος, επιθυμίας που απλώνεται πάνω από τη θάλασσα και παρ’ όλα αυτά είναι μια ποίηση πολιτική που μας θυμίζει ότι η Μεσόγειος έχει να κάνει και με τη Μέση Ανατολή και τις χρόνιες κρίσεις σε Παλαιστίνη και Συρία. Ο ποιητής Schembri είναι στην τελική ο δημοσιογράφος Schembri και ταυτόχρονα ο ταξιδιώτης που διασχίζει διαφορετικά σύνορα και ταξιδεύει σε χώρες όπου είναι πάντα ξένος. Θα μπορούσε να θεωρείται ξένος και μέσα στην ίδια του τη χώρα, αφού εκφράζει την περιφρόνησή του για τους Μαλτέζους βουτώντας την πένα του στον κυνισμό.
Παρά το νεαρό της ηλικίας του, ο Norbert Bugeja είχε ήδη καταξιωθεί στη διεθνή πανεπιστημιακή κοινότητα με τις μελέτες του πάνω σε συγγραφείς της Μεσογείου. Η ποίησή του γυρίζει γύρω από τη Μεσόγειο, επιλέγοντας να επισκεφθεί εξωτικές και ταραχώδεις γωνιές, καθώς και ανοιχτούς χώρους διαφόρων κρατών της Νότιας Μεσογείου. Η ποίηση του Bugeja είναι πολύ σωματική, τις περισσότερες φορές ερωτική, ζωντανή. Και η ποίηση του Glen Calleja είναι σωματική και έχει ως κεντρικό μοτίβο το ανθρώπινο σώμα, όμως μέσα από τη δική του ποίηση οι αναγνώστες έρχονται σε επαφή με το σακατεμένο άρρωστο σώμα. Πράγματι, η πιο πρόσφατη ποιητική συλλογή του Glen Calleja έχει σαν κεντρικό της θέμα την ανίατη ασθένεια -ο ποιητής πέρασε μια μακρά περίοδο δουλεύοντας με καρκινοπαθείς. Υπάρχει μια παιχνιδιάρικη διάθεση στην ποίηση της Miriam Calleja. Οι συμβολισμοί της και η επιλογή των λέξεων συμβάλλουν στην καλλιέργεια αυτής της διάθεσης ακόμα κι αν, κάποιες φορές, το διακύβευμα δεν είναι καθόλου ευχάριστο. Το ξεχωριστό με τη Miriam Calleja είναι ότι γράφει και στα μαλτέζικα και στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας δηλαδή και τις δύο επίσημες γλώσσες της Μάλτας. Στην παρούσα ανθολογία περιέχονται επίσης ποιήματα της Leanne Ellul. Η Ellul, που είναι και η νεαρότερη της ομάδας, έχει ακαδημαϊκές σπουδές στη Γλωσσολογία, χρησιμοποιεί την ποίηση για να παίξει με τις λέξεις. Τα ποιήματά της που περιέχονται στην παρούσα ανθολογία είναι ζωντανά, σχεδόν σκανταλιάρικα και πολύ σωματικά, με μια φεμινιστική φωνή να ψιθυρίζει από το βάθος.
Ελπίζω η παρούσα συλλογή να αποτελέσει μια καλή πρώτη γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τους νέους Μαλτέζους ποιητές, οι οποίοι έχουν μεταξύ τους κοινές ποιότητες. Ωστόσο, πιστεύω ότι η επιλογή έγινε με σκοπό να παρουσιαστεί ένα ευρύ φάσμα αυτού που ονομάζουμε νέα γενιά της μαλτέζικης ποίησης.
Μανουέλ Μιφσούντ