Ανθολόγηση-Πρόλογος: Ντορότα Γιέντρας
Μετάφραση: Λάρα Ούνουκ
*
Ταντέους Ντομπρόφσκι, Μπαρμπάρα Κλίτσκα, Στσέπαν Κόπυτ, Γιάκουμπ Κόρνχαουζερ, Νατάλια Μάλεκ, Γιουστίνα Μπαργκιέλσκα, Τόμας Μπόνκ, Μαρτίνα Μπουλιζάνσκα, Γιάτσεκ Ντένελ, Μάτσιεϊ Ρόμπερτ, Κρίστοφ Σίβτσικ, Σίμον Σλομτσίνσκι, Γιούλια Φιεντόρτσουκ.
Find the book here
Η κατάσταση της σύγχρονης ποίησης στην Πολωνία είναι πιθανώς ίδια με την κατάσταση της σύγχρονης ποίησης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αν ρωτούσαμε έναν μέσο Πολωνό τι ξέρει για τη σύγχρονη πολωνική ποίηση, θα ανάφερε ένα από τα τρία ονόματα: Συμπόρσκα, Μίλος, Χέρμπερτ. Θα ήταν βέβαια επιτυχία αν μπορεί να αναφέρει και τα τρία. Όσοι ήταν μαθητές στο λύκειο ή διάβαζαν εφημερίδες το 1996, όταν η Συμπόρσκα έλαβε το βραβείο Νόμπελ, ίσως μπορούν να θυμηθούν ότι έγραψε ένα ποίημα για μια γάτα σε ένα άδειο διαμέρισμα. Αλλά ποιήματα του Χέρμπερτ ή του Μίλος θα τους έρχονταν στη μνήμη πολύ πιο δύσκολα. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των Πολωνών, είναι σαν να μην υπάρχει ποίηση μετά τη Συμπόρσκα. Μερικές φορές μπορεί να εκπλαγούν όταν δουν γραμμένο ένα ποίημα στον τοίχο ή σε μια στάση λεωφορείου, όταν, αντί να πάρουν κλήση από έναν αστυνόμο, παίρνουν ένα χαρτάκι με ποίημα. Αυτές οι δράσεις, όπως και πολλές άλλες, πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο διαφόρων φεστιβάλ ποίησης. Αλλά μάλλον οι άνθρωποι αυτοί δεν θα κάνουν προσπάθεια να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους γύρω από την ποίηση. Η ποίηση μπορεί να απευθύνεται μόνο στους επιλεγμένους, στους ενθουσιώδεις. Ωστόσο, καταφέρνει να υπάρχει. Και είναι σε πραγματικά καλό επίπεδο.
Δυστυχώς, ακόμη και από τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό ή, περιορίζοντάς το και άλλο, για τη λογοτεχνία, μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτούς ενδιαφέρεται για την ποίηση. Αυτή η περιφερειακή θέση της ποίησης, φυσικά, δεν βοηθά, είναι όμως και η μεγάλη της γοητεία. Ο μαζικός αναγνώστης της ποίησης δεν υπήρχε ποτέ. Ακόμα κι όταν οι συλλογές των Νομπελιστών πουλούσαν λίγο καλύτερα, αυτό γινόταν μόνο επειδή μια τέτοια συλλογή έπρεπε να βρίσκεται στο σπίτι και όχι επειδή έπρεπε να διαβαστεί. Μερικοί λένε ειρωνικά ότι στην Πολωνία περισσότεροι άνθρωποι γράφουν ποίηση από αυτούς που τη διαβάζουν. Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ένας συγκεκριμένος αριθμός αναγνωστών ποίησης, αλλά, εάν στην Πολωνία δημοσιεύονται κάθε χρόνο περίπου 500 με 800 ποιητικές συλλογές, σίγουρα δεν υπάρχουν πολύ περισσότεροι αναγνώστες. Και αυτοί που όντως διαβάζουν, σίγουρα δεν προλαβαίνουν να διαβάσουν κάθε δημοσιευμένη συλλογή. Ωστόσο, ένας τόσο μεγάλος αριθμός ποιητικών βιβλίων επιτρέπει σε κάθε αναγνώστη να βρει κάτι στη σύγχρονη πολωνική ποίηση που θα του ταιριάζει, τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το στυλ.
Ο αριθμός των αναγνωστών είναι πολύ περιορισμένος, ενώ όσοι επιθυμούν να μάθουν για τη σύγχρονη πολωνική ποίηση, δυσκολεύονται να φτάσουν σε αυτήν, ειδικά αν δεν μένουν σε μεγάλες πόλεις. Δύσκολα θα βρει κάποιος την ποίηση σε αλυσίδες βιβλιοπωλείων, ακόμα και σε δημοτικές βιβλιοθήκες, όπου η επιλογή συνήθως περιορίζεται σε ονόματα ελάχιστων Πολωνών ποιητών και στην ξένη ποίηση. Το να καταφέρει κάποιος να βρει έστω και μερικά ποιήματα της σύγχρονης ποίησης μπορεί να θεωρηθεί μεγάλη επιτυχία. Φυσικά, μιλάμε για ποιητές, τα έργα των οποίων έχουν εκδοθεί, διότι το διαδίκτυο είναι γεμάτο «ποιήματα», εύκολα διαθέσιμα, αλλά με αμφισβητήσιμη αξία. Η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη στις μεγαλύτερες πόλεις, όπου τα μικρά βιβλιοπωλεία ακόμα πουλάνε ποίηση και οι αναγνώστες μπορούν εύκολα να βρουν λογοτεχνικά περιοδικά που ασχολούνται με το θέμα.
Η ποίηση δεν πωλείται σε μεγάλα βιβλιοπωλεία, διότι με την ποίηση δεν ασχολούνται οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι, ενώ οι μικρότεροι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να πουλάνε βιβλία σε αλυσίδες βιβλιοπωλείων. Η εκδοτική σειρά στο WBPiCAK (δημόσια βιβλιοθήκη του Πόζναν κατά το παρελθόν), η οποία προωθεί τη σύγχρονη ποίηση, έχει δώσει μεγάλη βοήθεια στην ποίηση, αλλά το ίδιο ισχύει και με τους εκδότες a5, Biuro Literackie, ha!art κ.ά., οι οποίοι εδώ και πολύ καιρό υποστηρίζουν την ποίηση και προωθούν νέους ποιητές. Οι εκδότες είναι επίσης υπεύθυνοι για την ποιότητα των συλλογών που δημοσιεύονται. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ένα ποιητικό βιβλίο είναι κάτι περισσότερο από ένα βιβλίο πεζογραφίας, ενώ συνήθως ο γραφικός σχεδιασμός των συλλογών είναι σε πιο ψηλό επίπεδο έκδοσης. Ποιοτικά, τα ποιητικά βιβλία ξεχωρίζουν.
Η ποίηση είναι λοιπόν καταδικασμένη να παραμείνει στο περιθώριο του πολωνικού πολιτισμού, αλλά σε αυτήν τη θέση αναπτύσσεται διαρκώς και κάποιες φορές καταφέρνει να εμφανιστεί, έστω για λίγο, στη δημοσιότητα. Αυτό οφείλεται συνήθως σε διάφορα βραβεία και φεστιβάλ ποίησης.
Τα βραβεία κάνουν ένα όνομα να εμφανιστεί για λίγο στις εφημερίδες, ίσως ακόμη και στην τηλεόραση, ενώ μερικές φορές ένα ποίημα του νικητή θα αναφερθεί επίσης σε κάποιο άρθρο.
Μόνο μερικά βραβεία, όπως τα «Nike», «Διαβατήριο Πολιτικής» (Paszport Polityki), ίσως και το βραβείο «Βισλάβα Συμπόρσκα», είναι σε θέση να βγουν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και να κάνουν το όνομα του βραβευμένου, και ίσως και τα ονόματα των υποψηφίων, να εμφανιστούν στα μίντια. Τα υπόλοιπα βραβεία, ακόμη και το βραβείο «Kościelski», το οποίο έχει μεγάλο κύρος στον λογοτεχνικό κύκλο, δεν λένε τίποτα στον μέσο Πολωνό.
Το βραβείο «Nike», το οποίο απονέμεται από το 1997, είναι ένα λογοτεχνικό βραβείο για το βιβλίο της χρονιάς. Ακόμα και η υποψηφιότητα είναι σημαντική για τους συγγραφείς. Το βραβείο είχε σκοπό να προωθήσει την πολωνική πεζογραφία, αλλά όλο και περισσότεροι ποιητές εμφανίζονται μεταξύ των υποψηφίων και των νικητών. Το «Διαβατήριο Πολιτικής» είναι ένα άλλο βραβείο με μεγάλη υποστήριξη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και πολύ διακεκριμένο. Απονέμεται από το 1993 σε έξι κατηγορίες, μία από τις οποίες είναι η λογοτεχνία, με αποτέλεσμα η πεζογραφία και η ποίηση να ανταγωνίζονται πάλι η μία την άλλη. Από το 2013, το Ίδρυμα Βισλάβα Συμπόρσκα απονέμει το δικό του βραβείο, που απέκτησε σχεδόν αμέσως υψηλό κύρος στον πολωνικό λογοτεχνικό κόσμο και τιμά το καλύτερο βιβλίο ποίησης της χρονιάς.
Ένα άλλο βραβείο, το οποίο δεν έχει βγει στη δημοσιότητα, είναι όμως ιδιαίτερα σεβαστό μεταξύ των συγγραφέων και των κριτικών, είναι το βραβείο του Ιδρύματος Kościelski. Το βραβείο απονέμεται από το 1962. Μεταξύ των βραβευμένων είναι και συγγραφείς της πεζογραφίας και ποιητές. Υπάρχει ακόμα ένα άλλο ιδιαίτερο βραβείο, ο διαγωνισμός ποίησης για τους πρωτοεμφανιζόμενους ποιητές «Jacek Berezin» στο Łódź. Ως επιβράβευση δημοσιεύεται η πρώτη συλλογή των ποιημάτων του νικητή. Το εν λόγω βραβείο θεωρείται πολύ σοβαρό ξεκίνημα της καριέρας του και καλός προάγγελος για το συγγραφικό του μέλλον. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε μερικά άλλα βραβεία. Ένα από αυτά είναι το «Silesius: Βραβείο ποίησης της πόλης Βρότσλαβ», που απονέμεται κάθε χρόνο από το 2008 κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ «Λογοτεχνικό Λιμάνι» του Βρότσλαβ. Το βραβείο χρηματοδοτείται από την ομώνυμη πόλη και απονέμεται για το σύνολο του έργου, για πρωτοεμφανιζόμενο ποιητή και για την καλύτερη συλλογή της χρονιάς. Η Γκντίνια απονέμει επίσης το δικό της βραβείο κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ Miasto Słowa «Η Πόλη της Λέξης». Από την πόλη Πόζναν και το πανεπιστήμιο Adam Mickiewicz χορηγείται ένα λογοτεχνικό βραβείο που απονέμεται για το σύνολο του έργου και για συγγραφείς έως 35 ετών. Αυτό είναι μόνο ένα μικρό μέρος από το σύνολο των βραβείων που δίνονται κάθε χρόνο. Βραβεία απονέμονται επίσης από άλλες πόλεις, ενώ έχουμε και πολλά ακόμη με ονόματα σημαντικών για την πολωνική λογοτεχνία ποιητών, όπως το βραβείο «Kamil Baczyński», το βραβείο «Rafał Wojaczek» και το βραβείο «Halina Poświatowska».
Τα βραβεία βοηθάνε τους ποιητές, αλλά δεν συμβάλλουν στην αύξηση του αναγνωστικού κοινού της ποίησης. Κάποιοι λένε ότι οι Πολωνοί απλά δεν ξέρουν να διαβάζουν ποιήματα. Το να αγοράζει κανείς συλλογές ποίησης, όπως είπε ένας από τους ποιητές μας, μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και σνομπισμός. Είναι πολύ πιο εύκολο να ακουστεί ένα ποίημα σε ένα από τα φεστιβάλ ποίησης. Έχω ήδη αναφέρει το φεστιβάλ «Λογοτεχνικό Λιμάνι» του Βρότσλαβ και την «Πόλη της Λέξης» στην Γκντίνια, αλλά κάθε χρόνο διοργανώνονται και άλλα φεστιβάλ και εκδηλώσεις που προσελκύουν τους ποιητές και τους αναγνώστες της ποίησης σε διάφορα μέρη της Πολωνίας.
Στο Πόζναν διοργανώνεται το «Φεστιβάλ των Ποιητών», η «Πόλη της Ποίησης» στο Λούμπλιν, στο Γκντανσκ το φεστιβάλ και το βραβείο «Ευρωπαϊκός Ποιητής της Ελευθερίας», και πολλά άλλα. Βεβαίως, κάθε χρόνο πολλές εκδηλώσεις διοργανώνονται σε ολόκληρη την Πολωνία στις 21 Μαρτίου με αφορμή την παγκόσμια ημέρα ποίησης.
Ωστόσο, μια πρωτοβουλία που δίνει μια πραγματικά μεγάλη ευκαιρία σε όλους τους Πολωνούς να διαβάσουν, εντελώς δωρεάν, τη σύγχρονη πολωνική ποίηση, είναι η πλατφόρμα Wolne lektury που ιδρύθηκε από το Ίδρυμα Nowoczesna Polska. Η πλατφόρμα λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο του 2007 και διαθέτει δωρεάν πάνω από 5.500 βιβλία, ebook και audiobook, σε ελεύθερη διάθεση (free licence). Αυτό σημαίνει ότι οι αναγνώστες μπορούν να διαβάζουν, να ακούν, να κατεβάζουν, να μοιράζονται τα έργα από την πλατφόρμα, εντελώς δωρεάν, αρκεί να έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ.
Το 2017 η σύγχρονη πολωνική ποίηση εμφανίστηκε στην πλατφόρμα. Στην αρχή αποφασίστηκε να δημοσιευτούν 20 ποιητικές συλλογές, οι οποίες είχαν ήδη δημοσιευθεί σε παραδοσιακή έντυπη μορφή, αλλά, επειδή βγήκαν σε ελάχιστα αντίτυπα, ήταν στην πραγματικότητα μη διαθέσιμες. Οι ποιητές που συμμετείχαν στο έργο επιλέχθηκαν από ειδική επιτροπή. Ευτυχώς, η ιδέα δεν σταμάτησε στους πρώτους 20 τόμους και οι επόμενες συλλογές εμφανίστηκαν ήδη στην πλατφόρμα στα τέλη του 2018. Μεταξύ των ποιητών που δημοσιεύτηκαν στην πλατφόρμα, υπάρχουν και ποιητές τους οποίους προσκαλέσαμε να συμμετάσχουν σε αυτήν την ανθολογία.
Όταν μου ζητήθηκε να επιλέξω ποιητές για την ανθολογία, μου φαινόταν αρχικά αδύνατον. Μαζί με τον εκδότη προσπαθήσαμε να θέσουμε κάποια κριτήρια και να συμφωνήσουμε σε τι να βασίσουμε την επιλογή μας. Κατά την επιλογή, φυσικά, όλα αυτά άλλαξαν. Τελικά, επειδή ο όρος «νέοι ποιητές» είναι πολύ ασαφής, αποφασίσαμε ότι το βασικό όριο θα είναι η ηλικία των συγγραφέων και έτσι στην ανθολογία δεν θα βρείτε τους συγγραφείς που γεννήθηκαν πριν το 1975. Στη συνέχεια, προσπάθησα να κάνω μια επιλογή που θα αναδείξει τι ακριβώς συμβαίνει στη σύγχρονη ποίηση με όλη την πολυμορφία της.
Έχω ήδη αναφέρει ότι η ποίηση βρίσκεται στο περιθώριο του πολωνικού πολιτισμού, ότι με την ποίηση δεν ασχολούνται πολλοί. Δυστυχώς, αυτή η περιορισμένη ομάδα ποιητών, αναγνωστών και κριτικών χωρίζεται σε ακόμη μικρότερες ομάδες, μια κατάσταση την οποία περιέγραψε η Καταζίνα Γιανόφσκα στο περιοδικό Polityka. Επιτρέψτε μου να αναφέρω ακριβώς τα λόγια της, διότι ακόμα και αν από τη δημοσίευση του άρθρου της (30.06.2005) πέρασαν ήδη δεκαπέντε χρόνια, τα λόγια της φαίνεται να εξακολουθούν να ισχύουν: «Η σύγχρονη πολωνική ποίηση είναι μια «ομοσπονδία από ομάδες, όπου η μία δεν δίνει σημασία στην άλλη. Ο δημιουργός, που θεωρείται εξαιρετικός σε μια ομάδα, μπορεί να γελοιοποιηθεί στην άλλη και χωρίς λύπηση να πεταχτεί στα σκουπίδια. Το “έδαφος” της σύγχρονης πολωνικής ποίησης φαίνεται διαφορετικό από την οπτική γωνία της Κρακοβίας, του Βρότσλαβ, της Βαρσοβίας, του Πόζναν.» Φυσικά, και από αυτήν την άποψη, η Πολωνία δεν διαφέρει από άλλες χώρες, αλλά η διαίρεση αυτή δημιουργεί έναν σωρό προβλήματα, όταν έχει κανείς να επιλέξει τους ποιητές που θα εκπροσωπούν τη σύγχρονη πολωνική ποίηση σε μια άλλη χώρα. Προσπάθησα, ως εκ τούτου, να επιλέξω καλλιτέχνες που γράφουν με διαφορετικό στυλ, επικεντρώνονται σε διαφορετικά θέματα, χωρίς να με καθοδηγεί με ποιον εκδοτικό οίκο συνεργάζονται, από ποια πόλη προέρχονται ή ποιοι κριτικοί τους προωθούν. Θα ήθελα οι Έλληνες να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και τους νέους ποιητές που ήδη έχουν γράψει μερικές συλλογές, αλλά και αυτούς που είναι ακόμα στην αρχή της ποιητικής τους σταδιοδρομίας, όμως το έργο τους έχει ήδη συζητηθεί στο πολωνικό λογοτεχνικό περιβάλλον.
Ξέρω ότι υπάρχουν τουλάχιστον άλλοι δεκατρείς ποιητές που επίσης αξίζουν μια θέση στην ανθολογία μας, αλλά οι εκδοτικοί περιορισμοί ήταν πολύ αυστηροί και δεν μπορούσα να τους συμπεριλάβω στην επιλογή μου. Ελπίζω ότι κάποια στιγμή και η δική τους ποίηση θα εμφανιστεί στην Ελλάδα και τους το εύχομαι από καρδιάς. Το ίδιο ισχύει και με τους ποιητές και τις ποιήτριες που γεννήθηκαν πριν από το 1975, οι οποίοι έχουν εδώ και χρόνια κερδίσει την αγάπη των Πολωνών αναγνωστών, αλλά ακόμα περιμένουν τα ποιήματά τους να μεταφραστούν στα ελληνικά.
Όσο για την επιλογή των ποιημάτων, αποφάσισα ότι κανένας άλλος, παρά μόνο οι ίδιοι οι ποιητές, θα έχουν δικαίωμα να επιλέξουν από ποια ποιήματα θα τους γνωρίσουν οι Έλληνες αναγνώστες και έτσι άφησα σε αυτούς την επιλογή. Πρότεινα να επιλέξουν ποιήματα από διαφορετικές συλλογές, για να δείξουν την εξέλιξη του έργου τους, αλλά αν οι ποιητές τελικά επέλεξαν κείμενα από μια ή δύο συλλογές, βεβαίως δεν υπήρξε αντίρρηση. Σε περίπτωση που έλαβα περισσότερα κείμενα από έναν ποιητή, άφησα την τελική επιλογή στη μεταφράστρια, τη Λάρα Ούνουκ.
Έτσι δημιουργήθηκε η Ανθολογία Νέων Πολωνών Ποιητών, η οποία νομίζω πως αντανακλά πιστά την ποικιλία από μορφές και θέματα που συναντάμε στη σύγχρονη πολωνική ποίηση. Ελπίζω οι Έλληνες να την απολαύσουν και να αποκτήσουν ενδιαφέρον για την πολωνική ποίηση και λογοτεχνία γενικότερα. Καλή ανάγνωση.
Ντορότα Γιέντρας