Ανθολόγηση-Πρόλογος: Άλισον Μανταβίλ, Σάχλα Ναγκίεφ
Μετάφραση: Ασημίνα Ξηρογιάννη
*
Αλίκ Αλιόγλου, Άισελ Αλιζάντ, Ελσχάν Μεχντί, Ρασάντ Ναγκί Μουσταφά, Μαχαμάντ Τουράν, Νουράνα Νουρ, Φαρίντ Χουσεΐν, Ναρμίν Καμάλ, Ραμπίκ Ναζιμκίζι, Γκισμάτ Ρουστάμαφ, Γκινέλ Σαμίλζι
Find the book here
Η ποίηση βρίσκεται στο επίκεντρο της ζωής των κατοίκων της περιοχής του Αζερμπαϊτζάν για τουλάχιστον χίλια χρόνια. Ο επικός ποιητής του 12ου αιώνα Νιζάμι Τζανγκάβι προέρχεται από τη βόρεια κεντρική περιοχή του σύγχρονου Αζερμπαϊτζάν. Μέχρι σήμερα, οι Ashugs ή οι ποιητές – άνδρες και γυναίκες – που είναι εξειδικευμένοι ως ποιητές και μουσικοί, ταξιδεύουν για να παίξουν σε εκδηλώσεις κύκλου ζωής: περιτομές, γάμοι, κηδείες.
Μια δυναμική, πολιτισμικά και γλωσσικά διαφορετική περιοχή στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας, για αρκετούς αιώνες οι περσικές και ρωσικές αυτοκρατορίες -και αργότερα η Σοβιετική Ένωση- αγωνίστηκαν για κυριαρχία στην περιοχή και άφησαν πολιτιστικές και γλωσσικές κληρονομιές να αναμειχθούν με αυτόχθονες παραδόσεις αναφορικά με την περιοχή και τη λογοτεχνία της. Κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής κυριαρχίας, μια ισχυρή περίοδος έκδοσης ποίησης υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση. Σήμερα, νέοι ποιητές εργάζονται πάνω σε παγκόσμιες μορφές και θέματα -ωστόσο αυτή η βαθιά παράδοση αρχαίων μορφών, ήχων και θεμάτων εξακολουθεί να περνά μέσα από τα ποιήματα αυτής της συλλογής. Το Αζερμπαϊτζάν έχει μια τουρκική γλώσσα, με την αρμονία των φωνηέντων στις περισσότερες από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται ακόμη. Στο Αζερμπαϊτζάν, ακόμη και οι ελεύθερες μορφές στίχων δεν μπορούν παρά να δουλέψουν σε ένα παιχνίδι ήχων που είναι δύσκολο να επαναληφθεί σε πολλές άλλες γλώσσες.
Οι τελευταίες τρεις δεκαετίες αποτυπώσαν τις τύχες των ποιητών να πέφτουν απότομα. Ενώ κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου η Ένωση Συγγραφέων χρηματοδοτήθηκε καλά και ήταν σε θέση να υποστηρίξει τις εκδόσεις (αν και κυρίως αυτές αφορούσαν σε έργα που απηχούσαν κρατικά εγκεκριμένα θέματα), τη δεκαετία του 1990 έχουμε την πλήρη κατάρρευση των εκδόσεων. Κατά τη δεκαετία του 2000, σχεδόν κάθε ποιητής στο Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να αυτοχρηματοδοτήσει τις εκδόσεις βιβλίων του.
Ακόμα και σήμερα, αν και μέσω ΜΚΟ τέχνης και πολιτισμού παρέχονται κάποιες υποστηριζόμενες εκδόσεις, οι περισσότεροι εκδότες είναι απλά τυπογράφοι και η αυτοχρηματοδότηση εξακολουθεί να είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος δημοσίευσης.
Ωστόσο, η ποίηση επιμένει και παραμένει ζωντανή. Η Ένωση Συγγραφέων εξακολουθεί να είναι ένα ενεργό σώμα και κάθε φορά που την επισκέπτομαι συναντώ αξιόλογους συγγραφείς, κυρίως ποιητές, που η ποίηση μπορεί να μην τους αποφέρει πολλά, αλλά που θεωρούν απαραίτητο αυτό το παιχνίδι των λέξεων. Οι ευκαιρίες στις εκδόσεις βελτιώνονται αργά.
Είναι σημαντικό ότι οι μισοί ποιητές που περιλαμβάνονται εδώ είναι γυναίκες. Το Αζερμπαϊτζάν ήταν πρώτο στην εκπαίδευση κοριτσιών και γυναικών στον μουσουλμανικό κόσμο και την Κεντρική Ασία. Πολλά σχολεία για κορίτσια ιδρύθηκαν τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα σε όλες τις αγροτικές περιοχές, καθώς και στην πρωτεύουσα του Μπακού. Ως αποτέλεσμα, ξεκινώντας από τον 19ο αιώνα, η γυναικεία λογοτεχνική παραγωγή άνθισε και συχνά υποστηριζόταν από μορφωμένους προστάτες, όπως η ποιήτρια της εποχής της μεγάλης άνθησης του πετρελαίου, η Νατάβαν, η κόρη του τελευταίου Χαν του Καραμπάου, η οποία διοργάνωνε λογοτεχνικές συναντήσεις στα τέλη του 1800, και για γυναίκες και για άντρες, στο σπίτι της.
Αυτός ο τόμος προσφέρει μια μικρή γεύση της ποίησης που δημιουργείται σήμερα από μια νέα γενιά γυναικών και ανδρών σε αυτήν την περιοχή, κυρίως με αναμνήσεις μόνο ενός παιδιού για τη σοβιετική περίοδο. Τα θέματα σήμερα είναι τόσο παγκόσμια όσο και προσωπικά, που διαπερνούν ζητήματα εθνικής ταυτότητας, πολιτισμού, πίστης, καταπίεσης, αγάπης, φύλου και, φυσικά, την βασική απώλεια του ποιητή.
Συχνά το ποίημα δουλεύει γύρω από τα συμφραζόμενα προβλήματα της γραφής και της δημοσίευσης σε μια πραγματικά αυταρχική γραμμή, παραμένοντας πολύ συγκεκριμένο, ακόμη και παραπλανητικά απλό, ενώ παραπέμπει πλαγίως σε πολύ μεγαλύτερες ερωτήσεις. Η μητέρα λέει στην κόρη στο ποίημα του Rabiqe Nazimqizi, φαινομενικά και στενά επικεντρωμένη στην άμεση ανάγκη τους να εγκαταλείψουν το σπίτι τους, αλλά φαντάζονται πολύ μεγαλύτερες ερωτήσεις: «Δεν έχουμε παρόν, δεν έχουμε παρελθόν. / Ο δρόμος μας βρίσκεται μαζί, εκεί – στο μέλλον». Και, πάντοτε, οι προκλήσεις της ποίησης σε έναν κόσμο που υπεκφεύγει και τιμωρεί ακόμη όσους μιλούν ανοιχτά, αντιμετωπίζονται σοβαρά, όπως στο ποίημα του Φαράντ Χουσεΐν που απευθύνεται σε μια καταπιεστική αρχή, όταν λέει: «Έχετε υποχρεώσει τις γυμνές αλήθειες μας να περπατούν πάνω στο γυαλί».
Άλισον Μανταβίλ, Σάχλα Ναγκίεφ